De Capability Approach is een term die je in steeds meer onderzoeken en adviezen tegenkomt, zoals onlangs in het advies ‘Toegang tot de Stad’ (p.27 / p.44 e.v.) van de Raad voor de Leefomgeving en infrastructuur (Rli) en in het essay ‘Gezondheidsverschillen voorbij’ van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS). Een benadering die steeds meer een plekje aan het veroveren is in het sociale domein. Maar wat is het nu precies en wat kan je er eigenlijk mee als onderzoeker of als professional in de praktijk?
In deze masterclass gaven Erik Jansen en Annica Brummel tekst en uitleg. Beide werken bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Erik als associate lector Capabilities in Zorg en Welzijn en Annica als senior onderzoeker bij hetzelfde lectoraat en bij het lectoraat Versterken van Sociale Kwaliteit. Daarnaast zijn zij beide initiatiefnemers van het Nederlands-Vlaams Netwerk voor de Capability Approach in het Sociale Domein (CA-SD) en ze schreven mee aan het boek ‘De Capabilitybenadering in het Sociaal Domein: een praktijkgerichte kennismaking‘.
Functionings en Capabilities
Erik trapte af door meer inzicht te geven in de uitgangspunten van de capability approach (CA). De CA is een benadering die antwoord probeert te geven op de vraag in hoeverre personen in staat zijn te doen wat men wil doen en te zijn wie men wil zijn. Daarmee sluit het aan op langlopende debatten over vrijheid, rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid.
In de CA staan twee begrippen centraal. Ten eerste de ‘Functionings‘, dit zijn de (levens)doelen die een individu wil realiseren (wie wil je zijn en wat wil je doen?). En ten tweede de ‘Capabilities‘, dit zijn de reële vrijheden, opties en (on)mogelijkheden om die doelen te realiseren. Deze zijn aan de ene kant afhankelijk van welke hulpbronnen je tot je beschikking hebt en aan de andere kant hoe je daar mee om wilt of kan gaan. Dat laatste heeft te maken met persoonlijke factoren (kennis, vaardigheden, motivatie), sociale factoren (normen, waarden) en omgevingsfactoren (buurt, systeemwereld). De CA laat met andere woorden zien dat het welzijn van mensen niet alleen bepaald wordt door de verschillende behoeften en talenten die mensen hebben, maar ook door de (on)mogelijkheden die de omgeving hen daartoe biedt. Bij maatschappelijke vraagstukken moet je dus niet alleen kijken naar hetgeen het individu wil en kan, maar ook welke mogelijkheden de sociale omgeving biedt en wat het individu nodig heeft.
De boodschap in de presentatie van Erik was duidelijk: de CA is geen kant-en-klare methodiek, per vraagstuk of thema moet deze worden geoperationaliseerd. Daarvoor is specifieke kennis uit de verschillende vakdisciplines essentieel. Niettemin zijn er wel een aantal algemene vragen die je kan stellen als je de CA wilt toepassen ten opzichte van een persoon (of groep):
- Wat wil iemand? Wat beschouwt hij/zij als waardevol?
- Wat heeft hij/zij dan nodig?
- Wat kan hij/zij daadwerkelijk?
- In welke situatie zit hij/zij? Wat belemmert?
- Is dat rechtvaardig?
- Wie is daarvoor verantwoordelijk?
- Wat moet er dan gebeuren?
Sociale verbinding in de wijk
Annica liet vervolgens aan de hand van onder andere haar promotieonderzoek zien hoe je de CA kan toepassen in onderzoek en praktijk. In drie verschillende wijken in Nijmegen onderzocht zij hoe je participatie kan bevorderen en uitsluiting kan tegengaan bij bewoners met een lichte verstandelijke beperking of psychische aandoening. Hieruit bleek onder andere dat de wijk (omgevingsfactor) van grote invloed is op hun keuzemogelijkheden (capabilities). Voor haar is dat ook de meerwaarde van de CA: voor het begrijpen van sociale vraagstukken is een bovenindividueel perspectief nodig. Verschillende structuren en normen zorgen namelijk voor uitsluitingsmechanismen. Deze zijn complex en de CA kan helpen om dit te ontrafelen door te kijken naar het individu in relatie tot zijn/haar context en situatie.
In haar presentatie liet ze ook nog zien dat ze op dit moment aan zogenaamde ‘capability kaarten’ werkt waar al deze facetten in zijn verwerkt. Deze kaarten kunnen als een handige gesprekstool dienen voor onder andere een ontwikkelgesprek, intake of interviews.
De masterclass is hier volledig terug te kijken:
Platform Stad en Wijk 