(Video)verslag Masterclass Sociaal Schaduwwerk

_S_{lotermeer, Amsterdam (foto: Lone von Meyenfeldt)}

Sociaal schaduwwerk is een steeds bekender wordend concept in het sociaal werk. Het verwijst naar informele activiteiten die niet direct als sociaal werk worden erkend, maar in de praktijk wel degelijk een bijdrage leveren aan ontmoeting, verbinding, hulp en ondersteuning. Het verschilt van het reguliere sociaal werk, omdat deze praktijken niet door professionals binnen de kaders van een formele organisatie worden verricht, maar bijvoorbeeld door vrijwilligers van een kerk of moskee, door actieve bewoners of door vrijwilligers van een sportvereniging. De kracht van het sociaal schaduwwerk is dat het soms personen en groepen weet te bereiken die (grote) afstand ervaren tot formele hulpverlening.

In deze masterclass, georganiseerd door de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW) en Platform Stad en Wijk, gaven Saskia Welschen (senior onderzoeker, hogeschool van Amsterdam) en Lex Veldboer (lector Stedelijk Sociaal Werken, hogeschool van Amsterdam) meer uitleg over dit concept, hoe het sociaal schaduwwerk er in de praktijk uitziet en hoe het informele en formele sociaal werk zich tot elkaar kunnen verhouden. Dit deden ze onder andere aan de hand van recente onderzoeksresultaten in Amsterdam.

Een passende term?
Lex Veldboer begint de masterclass met een introductie van de term ‘sociaal schaduwwerk’. Hij definieert dit als minder zichtbare informele sociaal werkpraktijken, die relatief onder de radar plaatsvinden. De term is geïntroduceerd door Belgische wetenschappers en sindsdien is het lectoraat Stedelijk Sociaal Werken van de Hogeschool van Amsterdam deze en de bruikbaarheid ervan verder gaan onderzoeken. Zo hebben ze een internationale literatuurstudie gedaan, maar ook een empirische studie naar casussen van sociaal schaduwwerk in Amsterdam-West en Amsterdam-Zuidoost. In de literatuur die de Amsterdamse onderzoekers bestudeerd hebben, wordt sociaal schaduwwerk onder andere gekenmerkt door de familiaire werkwijze, maar het wordt ook beschouwd als iets wat ontstaan is als een nevenactiviteit, bijvoorbeeld als onderdeel van vrijwilligerswerk voor een kerk of sportvereniging. Daarnaast is krachtig aan veel sociaal schaduwwerk dat het moeilijk bereikbare groepen bereikt, die formele instanties niet altijd weten aan te spreken. Dit komt onder andere door bezuinigingen, onderbedeling van arme wijken, en wettelijke restricties. Lex Veldboer eindigt dit onderdeel van de masterclass met de discussievraag in hoeverre de term sociaal schaduwwerk passend is. Heeft ‘schaduw’ niet een negatieve connotatie? En is de kern niet eerder dat het gaat om werken op een familiaire wijze? Uit het publiek wordt gereageerd met suggesties van alternatieve termen, zoals ‘informeel netwerk/vrijwilligerswerk’ en ‘sleutelfiguren’.

Praktijken en perspectieven
Vervolgens gaat Saskia Welschen in op het empirische onderzoek en voorbeelden van hoe sociaal schaduwwerk er in de (Amsterdamse) praktijk uitziet. Eerst laat Saskia een filmpje zien van iemand uit Amsterdam Holendrecht die beschouwd kan worden als sociaal schaduwwerker. In een interview licht deze actieve bewoonster toe waar haar activiteiten uit bestaan en op hoe dit waardevol is voor degenen die zij ondersteunt. Bij de term sociaal schaduwwerk zet ook zij vraagtekens; volgens haar werken juist de formele instanties in de schaduw en niet zij. Na dit filmpje laat Saskia door middel van diverse citaten van ‘sociaal schaduwwerkers’ zien hoe deze te werk gaan en wat de waarde is hiervan. Zo beschikken deze mensen over ‘nabije deskundigheid’: dankzij zowel fysieke als etnisch-culturele nabijheid hebben zij inzicht in de behoeften van hun doelgroep en welk beleid daar wel/niet bij past. Daarnaast hebben de sociaal schaduwwerkers een diepe vertrouwensrelatie met deze groepen waardoor zij deze kunnen bereiken en bijstaan. Tegelijkertijd bestaat er wederzijds wantrouwen tussen deze sociaal schaduwwerkers en de lokale overheid en/of professionele organisaties, waardoor de samenwerking hiermee niet altijd goed verloopt. Veel van de sociaal schaduwwerkers hebben behoefte aan erkenning door deze formele instanties, zowel materieel als inhoudelijk gezien.

Schaduwwerkers in de spotlight
Sociaal schaduwwerk is een fenomeen dat niet alleen in Amsterdam speelt. Tijdens de masterclass blijkt dat deelnemers uit andere delen van Nederland, zoals Rotterdam en Amersfoort, ook voorbeelden kennen in hun omgeving. Ook Hasse van der Veen, coördinator van Platform Stad en Wijk en tevens onderzoeker aan De Haagse Hogeschool, herkent deze informele vorm van sociaal werk in een onderzoek waar zij aan meewerkte naar maatschappelijke initiatieven in coronatijd. Inhakend op Saskia’s verhaal over gemis aan erkenning door sociaal schaduwwerkers noemt Hasse een casus uit Den Haag van een initiatief die wel door de gemeente erkend en ondersteund wordt als partner. Naar aanleiding hiervan wordt aan deelnemers van de masterclass de volgende stelling voorgelegd: ‘Sociaal Schaduwwerkers moeten meer in de spotlight gezet worden, d.w.z. gezien worden als partners in plaats van als (actieve) bewoners’. Hier zijn bijna alle deelnemers het ‘een beetje’ of ‘helemaal’ mee eens. Als er om reacties uit het publiek gevraagd wordt, licht een ‘sociaal schaduwwerker’ uit Rotterdam de waarde toe van haar werk. Zij weet hoe ze hulpbehoevenden kan helpen wanneer de gemeente of andere formele instanties hier niet meer uitkomen.

Na deze stelling volgen er nog twee stellingen. Een betoogt dat de prioriteit moet liggen bij het beter aansluiten van formele voorzieningen bij moeilijk bereikbare groepen. Hier is 63 procent van de deelnemers het helemaal niet mee eens en 33 procent een beetje. Als laatste wordt er gepeild of de deelnemers vinden dat als informele spelers een te grote rol krijgen als aanbieders van sociaal werk voor moeilijk bereikbare groepen dat voor de doelgroep risico’s met zich meebrengt. Hier zijn de meningen van de deelnemers over verdeeld; net iets meer dan de helft is het er een beetje mee eens, 30 procent is het er helemaal niet mee eens, en 17 procent is het er helemaal mee eens. Op deze stelling reageert een onderzoeker van de Hogeschool Rotterdam die in haar onderzoek naar zingeving aan de ene kant de waarde van informele netwerken herkent, maar dat in sommige gevallen mensen ook juist waarde hechten aan de neutraliteit die een professional kan bieden. Zij onderstreept het belang ervan dat mensen de keuze hebben om hulp van een ‘sociaal schaduwwerker’ of professional te vragen.

Concluderend bood de masterclass een afwisselend geheel aan van theoretische achtergrondkennis, diverse praktijkvoorbeelden en verschillende perspectieven daarop. Tussendoor reageerden Lex Veldboer en Saskia Welschen op vragen uit de chat en achteraf konden er via de webcam ook vragen gesteld worden. Wilt u hier meer over lezen of horen? Bekijk hieronder de gehele masterclass terug. Daarnaast hieronder nogmaals op een rijtje de verschillende onderzoeken waarnaar verwezen is. De PowerPoints van de presentaties zijn per mail op te vragen.