Hoe houd je de immer groeiende stad gezond? Hoe voorkom je gezondheidsverschillen tussen diverse bevolkingsgroepen? Tijdens ‘De Dag van de Stad’ gaven twee onderzoekers van twee verschillende hogescholen inzicht in hun gezamenlijke ambitie: gezonde steden.
Steeds meer mensen wonen in de stad, maar hoe kunnen zij op een gezonde manier wonen, werken en ontspannen? Hoe zorg je bijvoorbeeld voor een betere luchtkwaliteit, een gezonde leefstijl en een beweegvriendelijke inrichting van de stad? Onderzoek door hogescholen kan helpen bij het beantwoorden van deze vragen. Zo bleek tijdens een sessie op het congres die werd georganiseerd door Platform Stad en Wijk.
De Gezonde Stad
Ingrid Bakker is associate lector De Gezonde Stad (Hogeschool Windesheim, Zwolle). Het lectoraat doet praktijkgericht onderzoek naar het verkleinen van gezondheidsverschillen, het bevorderen van een gezonde levensstijl, het creëren van een gezonde omgeving, en naar preventie, zorg en epidemiologie van overgewicht en obesitas. In hun zoektocht naar passende maatregelen werken zij intensief samen met de gemeente Zwolle. Deze stad heeft een aanpak voor het bevorderen van een gezond gewicht, sport en bewegen en gezonde voeding. Het lectoraat monitort in samenwerking met studenten de resultaten en zij onderzoeken welke instrumenten wel en niet werken.
Zo heeft het lectoraat in het kader van een Europees traject onderzocht of bepaalde interventies op basisscholen een positieve uitwerking hadden om de sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Het stimuleren bij docenten, ouders én kinderen van meer water drinken, meer beweging, langer slapen en gezonder eten bleken inderdaad een positieve invloed te hebben op de gezondheid van de kinderen. Hogeschool Windesheim zorgde samen met GGD IJsselland voor diverse activiteiten zoals het wereldrecord ‘Vijf minuten simultaan touwtje springen’, een DrinkWater week, het hele jaar aanbieden van schoolfruit, smaaklessen en een bootcamp. Acteurs werden ingeschakeld om goed slapen bij de kinderen te stimuleren en om het hanteren van opvoedregels bij ouders onder de aandacht te brengen. Het vergt echter wel continu aandacht, omdat de verleidingen van een andere leefstijl groot zijn. De aanbeveling is dan ook om deze aandacht voor gezondheid structureel op te nemen in het basisonderwijs.
Zwolle
Een andere manier om de gezondheid te stimuleren is door kinderen meer buiten te laten spelen. In de wijk Diezerpoort in Zwolle is daarom samen met bewoners een bestaande speelplek heringericht tot een natuurlijke speelplek dat uitdaagt tot meer bewegen. Uit onderzoek via de 4B-SpeelNatuurScan bleek dat de bruikbaarheid van de plek en het aantal georganiseerde activiteiten is toegenomen. Beide hebben een positieve invloed op het aantal kinderen dat buiten speelt.
Groene en Vitale Stad
Een andere manier om te werken aan een gezonde stad is om te onderzoeken hoe we een stad groener kunnen maken. Bomen, planten en struiken hebben namelijk een belangrijke meerwaarde. Ze zorgen voor een toename van de biodiversiteit, verminderen de luchtvervuiling, zorgen voor waterberging, dempen geluidshinder en brengen verkoeling (Van den Goorbergh & De Jong, 2019). Daarnaast blijken de sociaal-economische gezondheidsverschillen kleiner te zijn in groene gebieden. Naast de genoemde luchtkwaliteit komt dat ook doordat een (goed ingerichte) groene omgeving ook beweging promoot, stress vermindert en sociale contacten stimuleert. Dat is wetenschappelijk aangetoond. Zo laat één onderzoek zien dat bomen het verschil kunnen maken. In een vergelijking tussen twee identieke buurtjes kennen meer bewoners elkaar als er bomen staan.
“Groen zorgt ervoor dat je vaker buiten komt en eerder een praatje maakt.”
Dinand Ekkel.
Dinand Ekkel doet met zijn lectoraat Groene en Vitale Stad (Aeres Hogeschool, Almere) onderzoek naar deze effecten van een groene leefomgeving. Oftewel: hoe kan de groene stedelijke ruimte bijdragen aan de gezondheid en het welzijn van de mens? Kunnen we steden en dorpen zó inrichten dat iedere inwoner, bij voorkeur in de eigen wijk, toegang heeft tot een groene plek om te spelen of te recreëren? Hoe richt je bijvoorbeeld een dementievriendelijke tuin in zodat dementerende mensen zich op hun gemak voelen? En welke kwaliteiten van de groene ruimte hebben een positieve uitwerking op ontspannen en bewegen?
Almere
De stad Almere is een van de groenste steden van Nederland, maar tegelijkertijd scoort het minder op diverse gezondheidslijstjes. Dat lijkt een tegenstelling, maar heeft veel te maken met de inrichting van die groene ruimten. Het lectoraat denkt daarom mee bij diverse projecten om kijkgroen om te zetten naar gebruiksgroen. Zo loopt er bijvoorbeeld op dit moment een project in de Regenboogbuurt in Almere. De bodemdaling zorgt ervoor dat de openbare ruimte hier één keer in de zoveel jaar moet worden verhoogd. Het lectoraat denkt mee met de gemeente en de GGD hoe deze ingreep kan worden benut om ook de gebruikswaarde van de groene ruimte te vergroten. Dat betekent dat er niet alleen esthetisch wordt gekeken, maar juist ook naar de sociale en gezondheidsfunctie van de openbare ruimte. Men doet ontwerpaanbevelingen voor beweegvriendelijke ruimten. Dat kan – afhankelijk van de soort wijk en plek – bijvoorbeeld gaan om speelplekken, moestuinen, wandel- en hardlooproutes. En men doet vervolgens vooraf en achteraf metingen om te bepalen wat wel en niet heeft gewerkt. Die kennis wordt vervolgens weer gebruikt om concrete aanbevelingen te doen voor de inrichting van andere groene ruimten.
Geraadpleegde bronnen en leestips
Aeres Hogeschool – Team Praktijkgericht Onderzoek (2019) Gezond Leven in de Groene Stad. Almere: Aeres Hogeschool.
Marjan Arenoe (2018) Armoede en gezondheid in samenhang benaderen. Den Haag: Platform Stad en Wijk / VNG.
Ingrid Bakker (2019) De gezonde stad. In: Slimme en Gezonde Stad: lessen in gezonde, groene en duurzame verstedelijking. Den Haag: ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Gezond in… (2018) Gids lokale aanpak gezondheidsachterstanden
Frans van den Goorbergh & Lucas de Jong (2019) Het groene kapitaal van de stad. In: Slimme en Gezonde Stad: lessen in gezonde, groene en duurzame verstedelijking. Den Haag: ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Gerben Helleman (2018) Speelbare steden: een model en een gereedschapskist. Blog Urban Springtime.
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (2019) Programma Slimme en Gezonde Stad.
VNG (2018) Dossier Gezondheidsbeleid
Platform Stad en Wijk 